در ستایش مقاومت/نقدی بر فیلم مزدوران

شامگاه پنج شنبه، شبکه آی‌فیلم یکی از فیلم‌های انقلابی دهه 60 با عنوان مزدوران را به نمایش گذاشت که علیرضا داوودنژاد و اکبر صادقی قصه اش را نوشته بودند و توسط جهانگیر جهانگیری کارگردانی شده است.

 قصه از سیاست به جامعه و از اعتماد به اعتیاد گره می خورد تا در یک ترکیب دراماتیکی بتواند به بازنمایی یک وضعیت تاریخی بپردازد. عوامل ساواک نمی توانند از عبدالله که یک زندانی سیاسی- مذهبی است حرف بکشند و از هاشم (کاظم افرندنیا) که شکنجه گر و وابسته به ساواک است، استفاده می کنند و او را به سلول عبدالله می فرستند تا بتواند از او اعتراف بگیرد؛ اما آنکه در این همنشینی تغییر می کند هاشم است که تحت تاثیر حرف های عبدالله متحول شده و به آدم دیگری بدل می شود. عبدالله اعدام و هاشم آزاد می شود اما نه نتها دیگر هاشم، هاشم گذشته نیست که به امامزاده ای رفته و توبه می کند و با ابراز پشیمانی تصمیم می گیرد به شهر و محله اش برگردد تا مردمی را که در دام اعتیاد گرفتارند، نجات دهند.

در واقع یک شکنجه گر ساواک به شخصیتی انقلابی بدل می شود که این تحول در زندان و به واسطه انقلاب درونی در نتیجه هم صحبتی با عبدالله در او شکل گرفته است. در شهری که هاشم زندگی می کند فردی به اسم بیوک خان بالابیگی که همه کاره شهر است، جوانان شهر را به اعتیاد کشانده و مافیای شیلات را در دست گرفته است. قصه فیلم در شمال می گذرد و از این حیث جذاب است که در آن دوره شاهد فیلمی هستیم که در فضای شهری و پایتخت ساخته نشده و لوکیشن خود را به خارج از تهران برده است.

وقتی هاشم به آغوش خانواده اش برمی گردد، متوجه می شود که شوهرخواهرش فوت کرده و تنهاست و برادرش ابراهیم (جواد گلپایگانی) در دام اعتیاد افتاده و به بیراهه رفته است. در واقع او، هم با انحراف شهرش و هم انحطاط خانواده اش مواجه است و این، هاشم را مصمم تر می کند تا بر علیه محیط خود بشورد و در یک حرکت انقلابی به مبارزه با فساد و اعتیاد در آنجا دست بزند.

بیشتر بخوانید:

مزدوران در راه شبکه آی‌فیلم

نقد فیلم زیارت

نقدی بر سریال ریحانه

شعله‌ور؛ قصه شکست و حسادت!

 او از خانواده خودش شروع می کند. ابتدا برادرش ابراهیم را با وجود مقاومت های او و وساطت های دلسوزانه خواهرش، در خانه حبس می کند تا زهر اعتیاد را از تنش به در کند. ابراهیم بالاخره با تحمل فشار و رنج هایی که از تجربه ترک به دوش گرفته، اعتیادش را ترک می کند و حالا با پیروزی در این مقاومت فردی، به مقاومت اجتماعی در برابر وضعیتی می پیوندد که جوانان شهر را به دام اعتیاد کشانده است.

ابراهیم با بیوک خان درگیر می شود و حتی روی صورتش تف می اندازد، در حالی که قبلا برای بیوک خان کار می کرده است. وعده و وعیده های او هم نمی تواند ابراهیم را از تصمیمی که گرفته است، منصرف کند. ابراهیم از چنگ بیوک می گریزد و با همکاری هاشم تلاش می کنند تا با آگاه کردن مردم شهر نسبت به ظلمی که نسبت به آن می شوند،  بر علیه بیوک خان بشورند. در واقع جهانگیری کنش انقلاب و انقلابی گری را در قصه خود بازنمایی می کند که در فرایند آن انسان از «خودآگاهی» به «اراده» می رسد و از این طریق به اصلاح دست می زند.

فارغ از سویه های معنایی و مضمونی فیلم، تماشای مزدوران یک تجربه نوستالژیک از فیلم های دهه شصتی است که اغلب در همین فضا و حال و هوای انقلابی و انقلابی گری ساخته می شدند. بسیاری از بازیگران این فیلم اکنون در قید حیات نیستند؛ از جمله شخصیت اصلی فیلم کاظم افرندنیا و مهین شهابی که نقش خواهرش را بازی کرده است. جواد گلپایگانی هم که بعدها با نقش آتقی در سریال آینه عبرت به شهرت رسید، در این فیلم هم نقش معتادی را بازی می کند که متحول شده و علیه خود و کسانی که او را به این درد مبتلا کرده اند، می ایستد. او در پایان و پس از درگیری با نیروهای بیوک خان دستگیر می شود و در واقع به قهرمان قصه بدل می شود. هاشم می گریزد؛ اما ابراهیم دستگیر می شود تا او به عنوان قهرمان نهایی قصه معرفی شود.

 واقعیت این است که فیلم هایی از این دست را باید در متن تاریخی آن بررسی کرد. اگر بخواهیم از منظر سینمای امروز نگاه کنیم، فیلم سرشار از اشکالات فنی و تکنیکی یا شعارزدگی در دیالوگ پردازی است؛ اما باید توجه کرد که هر فیلمی از حیث فرمی و ساختاری، محصول تاریخی دوره ساخت خود است و گفتمان زمان خودش را بازتاب می دهد. در همین فضا و بستر ، «مزدوران» از تعلیق آفرینی خوبی برخوردار است و می تواند مخاطب را با قصه خود و سرنوشت شخصیت هایش همراه کند.

آی فیلم می تواند با پخش فیلم های دهه شصت فرصتی برای بازنگری و تحلیل دوباره سینمای دهه شصت فراهم کند و این برای علاقمندان سینما جذاب است.

*به قلم سید رضا صائمی برای وبسایت آی‌فیلم

/ س م