پهلوانان در دنیای هنر نمی‌میرند

 به مناسبت روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای مروری داریم بر آثاری که مرام پهلوانی را به نمایش گذاشته‌اند.

به گزارش آی‌فیلم، پهلوانان مولود مرام و مسلکی هستند که آبشخورش جوانمردی است؛ صفتی که نه در قاب زمانه محدود می شود و نه غبار کهنگی به خود می گیرد. چند دهه سریال سازی در تلویزیون ایران توانسته بخشی از این آیین و مسلک را در قالب روایت‌ها و شخصیت‌های دیروزی و امروزی به نمایش بگذارد و نکته قابل توجه این که سریال های ویژه ماه محرم، سهم قابل توجهی در نمایش پهلوانی‌ها داشته اند. در این مطلب چند نمونه از پهلوانان سریال‌های تلویزیونی و یک نمونه از فیلم‌های پهلوانی را ذکر کرده‌ایم.

اسطوره جوانمردی

«پهلوانان نمی میرند» ۱۳۷۶ / حسن فتحی

از بین کارگردان های تلویزیون، بی شک آن که بیش از دیگران به پهلوانی و آیینش توجه داشته، حسن فتحی است که «پهلوانان نمی میرند»، «شب دهم» و «در مسیر زاینده رود» را در کارنامه دارد. پهلوان خلیل اما نمونه ای بارز و برجسته از پهلوان هایی است که در تلویزیون دیده ایم؛ مرشد و مراد مردم شهر که با هنرمندی جمشید مشایخی شمایلی اسطوره ای از یک پهلوان را در خاطر تماشاگران «پهلوانان نمی میرند» به یادگار گذاشت؛ بخصوص در صحنه مرگ، آنجا که در شبی مه آلود پشت قاتل را به خاک می رساند و روی سینه اش می نشیند اما هم از کشتن قاتل صرف نظر می کند، هم از کنار زدن روبنده اش! اما قاتل که رها شده از پشت، خنجر می زند.

درایت و بزرگ منشی

«زیر تیغ» ۱۳۸۵ / محمدرضا هنرمند

هوشنگ توکلی در نقش دایی به شمایل کلیشه ای که از پهلوان ها در ذهن همه ما شکل گرفته، شباهتی ندارد اما اوست که با جوانمردی توام با درایت و پختگی با میان داری ها، سکوت ها و سخن گفتن های بموقع و سنجیده، زمینه آشتی خانواده محمود و جعفر را فراهم می کند. دایی در صحنه دادگاه برمی خیزد و برگ برنده ای رو می کند که به آبروی داری و شرافت محمود مهر تائید می زند و مسیر بخشش را برای رضا، پسر جعفرآقا که از اولیای دم است، هموار می کند. توکلی در این نقش، پیرمردی است با لباس های تیره، عصا و کلاه شاپو که حرفه اش نانوایی است و مرامش پهلوانی.

پهلوانی در کسب و کار

«برادر» ۱۳۹۵/ جواد افشار

حاج کاظم پهلوان با بازی حسن پورشیرازی در سریال «برادر» فقط نام فامیلش پهلوان نبود؛ او در راه و رسم زندگی نیز پهلوانی می کرد و به زورخانه هم آمد و شدهایی داشت. حاج کاظم پهلوانی خیر بود و از تجار سرشناس برنج ایران که برای حمایت از تولید ملی، درد بی اخلاقی ها، تهمت ها و پاپوش های زیادی را به جان خرید و در این راه از نزدیک ترین کسانش نامردی و نامرادی دید. او با قلب شکسته و دردمند، بر سر اعتقاداتش تا آنجا ایستادگی کرد که قاچاقچیان برنج های تاریخ گذشته و مسموم رسوا شوند. او تصویری است از یک پهلوان امروزی در دنیای کسب و کار و تجارت که تداوم مرام پهلوانی تا دنیای امروز را نمایش می دهد.

پهلوان دلشکسته

«کهنه سوار» ۱۳۷۷ / اکبر خواجویی

حاج عزیزالله، کشتی گیری معروف و مشهور بود وقتی روزهای جوانی را پشت سر می گذاشت اما آن قدر ناجوانمردی و نادرستی دید که قسم خورد هرگز اجازه ندهد پسرش وارد دنیای کشتی شود. «کهنه سوار» قصه کشمکش های بین حاج عزیزالله و پسری است که عاشق کشتی شده و به دور از چشم پدر باشگاه رفته و فنون را یاد گرفته است. محمدعلی کشاورز در نقش حاج عزیزالله همان مرد جدی اما مهربانی است که در سریال «پدر سالار» دیده بودیم اما این بار کمی شوخ تر و شادتر. بد نیست یادی کنیم از مرحوم جعفر بزرگی که در این سریال با ضرب محسن زهتاب میل زد و هنرش را در ورزش زورخانه ای نیز به نمایش گذاشت.

صلح و سکوت در هیاهو

«در مسیر زاینده رود» ۱۳۸۹/ حسن فتحی

وقتی علیرضا نادری به عنوان یک کارگردان تئاتری، فیلمنامه ای چون «در مسیر زاینده رود» را می نویسد، عجیب نیست که بازیگر قدرتمندی چون مهدی سلطانی که در تئاتر مشغول به کار بود در آن بدرخشد و نقش ماندگار و زیبای پهلوان بهزاد مسیب را به نمایش بگذارد. پهلوان بهزاد با صبر و سکوت عارفانه، همچون یک صلح طلب در جنگ بزرگ دو خانواده ظاهر می شود و گاه اگر با لهجه شیرین اصفهانی سخنی می گوید جز دعوت به مهر و سازش نیست. او خسته از مناسبات غیراخلاقی و ابتذال و سطحی نگری برخی قهرمانان ورزشی، درد و اندوه یک پهلوان را با نگاه ها و سکوت ها و تیرکشیدن های قلبی فریاد می کرد که از این همه هیاهو برای هیچ به تنگ آمده است.

رفاقت ناب

«شب دهم» ۱۳۸۰ / حسن فتحی

در کنار حیدر خوش مرام که عاشق می شود و قصه دلباختگی هایش زبانزد خاص و عام، «یاور»ی هست که تا پایان راه در کنارش می ماند و حمایتش می کند. یاور با بازی پرویز فلاحی پور اوج مردانگی و رفاقت را به نمایش می گذارد؛ چه آنجا که بعد از فوت پدر و مادرش، سرپرستی برادرش را برعهده گرفته، چه آن زمان که به احترام برادر رفعت به حق طلبی برمی خیزد و با نقص عضو شوهر معتاد او، راهی زندان می شود و البته زمانی که دست یاری به حیدرخوش مرام می دهد برای اجرای تعزیه. او پوشیده از چشم ماموران حکومت رضاخانی، در کنار حیدر می ماند و تعزیه می خواند و شب دهم در کنار رفیق قدیمی به دست ماموران حکومتی کشته می شود.

نفوذ و اقتدار

«پریدخت» ۱۳۸۶/ سامان مقدم

«یه تیکه زمین» ۱۳۹۱ / مهدی کرم پور

«به سوی افتخار» ۱۳۷۷/ سیروس مقدم

چه کسی مناسب تر از داریوش ارجمند برای بازی در نقش یک پهلوان که هم صدا و چهره ای مقتدر و پرنفوذ دارد و هم عشق و علاقه به آیین پهلوانی، جوانمردی و مردانگی.

این تناسب و هماهنگی، دست کم سه بار ردای پهلوانی را در سه سریال بر قامت ارجمند پوشانده است؛ یک بار در سریال به سوی افتخار که به عنوان مربی فوتبال، پرچمدار درستی، راستی، جوانمردی و اخلاق بود و اگر چه از اسم پهلوانی در این سریال سخنی نبود اما راه و رسمش را می شد در شخصیت هادی خضوعی با بازی ارجمند دید و حتی در فحوای اسمی که برای این نقش انتخاب شده بود.

داریوش ارجمند در سریال «پریدخت» یک پهلوان با اسم و رسم بود و مرشد شهر که در حکومت رضاشاهی و پس از واقعه تلخ مسجد گوهرشاد دست به روشنگری زد و سرانجام نیز به دست عاملان حکومت وقت به شهادت رسید.

حاج حیدر در سریال «یه تیکه زمین» تصویر مدرن تری از یک پهلوان بود که با بازی ارجمند به نمایش درآمد؛ پهلوانی که در دنیای امروز زندگی می کرد، حرفه اش نانوایی بود و شیوه اش پرهیزکاری و تقوا.

بازیگر زورخانه‌ای سریال‌ها

در سریال‌های تلویزیونی کم نبوده اند بازیگرانی که برای لحظاتی کوتاه یا بلند میل و کباده به دست گرفته اند و در قامت یک پهلوان ظاهر شده اند اما بی شک عنایت بخشی به لحاظ کمیت در مرتبه اول این فهرست جای می گیرد. او علاوه بر این که در سریال های زیادی نقش پهلوان و ریش سفید محله را بازی کرده، در ورزش باستانی نیز دستی بر آتش دارد و در دنیای واقعی هم زیاد گذرش به زورخانه افتاده است.

بخشی از «سایه همسایه» که سال ۱۳۶۴ به کارگردانی اسماعیل خلج ساخته شد تا «یه تیکه زمین» که محصول سال ۱۳۹۱ بود در سریال های زیادی مانند «پهلوانان نمی میرند»، «علمدار» و «رخصت» نقش پهلوان، ریش سفید و بزرگ محله را بازی کرده و بارها در لوکیشن زورخانه مقابل دوربین حضور داشته است.

از آهنگری تا امیری

«سربداران» ۱۳۶۲ / محمدعلی نجفی

پهلوان کلو اسفندیار با بازی مرحوم جهانگیر صمیمی فر یکی از قدیمی ترین پهلوان های تلویزیونی است که البته ریشه در تاریخ دارد و قهرمانی به همین نام را بازنمایی کرده است.

کلو اسفندیار که چهارمین امیر سربداران بود، آهنگری می کرد و در کنار یاران و همفکران شیخ حسن جوری قدم در راه نابودی حکومت مغول ها گذاشته بود. آنچه سریال «سربداران» از کلو اسفندیار به نمایش می گذارد، زندگی او در دوره مبارزه و زندان است و آزادی اش به همراه دیگر زندانیان بعد از شورش مردم باشتین آخرین روایت از زندگی این پهلوان است و از زندگی او در دوره امیری چیزی در این سریال نمی بینیم.

ایستادگی و پایمردی

«کوچک جنگلی» ۱۳۶۶ / بهروز افخمی

پهلوان شیریدالله با بازی رضا گرشاسبی، تصویری از یک جوانمرد است که تا آخرین لحظه دست از مبارزه برنمی دارد و یک تنه در مسیر عبور نیروهای قزاق، با آنها می جنگد با علم به این که کشته خواهد شد؛ فقط با این هدف که قزاق ها به قدری معطل شوند که نیروهای میرزا کوچک خان به کوهستان برسند. صحنه اعدام پهلوان شیریدالله یکی از تاثیرگذارترین بخش های سریال «کوچک جنگلی» است.

او را در حالی به جوخه اعدام می برند که به زانوی چپش تیر خورده و پهلوان به استخوان زانویش التماس می کند که تاب بیاورد. او می خواهد ایستاده بمیرد اما قبل از تیراندازی، زانویش خم می شود و در حالی تیربارانش می کنند که در تلاش است تا دوباره روی پاهایش بایستد.

از دل تاریخ معاصر

«معمای شاه» ۱۳۹۵/ محمدرضا ورزی

پهلوان طیب حاج رضایی گرچه به زورخانه می رفت و از لوطی های تهران قدیم بود اما شر و شور کم نداشت و دور و برش آدم هایی مثل شعبان جعفری کم نبودند اما طیب در همان دوره لاتی و گردن کلفتی هم دلباخته امام حسین(ع) بود و هیاتی بزرگ را اداره می کرد. احتمالا به همین دلیل بود که از چاقوکش بازار به یکی از مبارزان علیه رژیم ستم شاهی بدل شد و در نهایت عاملان رژیم اعدامش کردند. نقش طیب را محمود اردلان در سریال «معمای شاه» برعهده گرفت که طراح صحنه های جنگی و پرتحرک فیلم ها و سریال های تلویزیونی از جمله «مختارنامه» بود. اردلان از نظر ظاهری شباهت هایی با پهلوان طیب داشت و به این ترتیب جامه طیب «معمای شاه» را بر تن کرد.

جهان پهلوان تختی؛ پهلوانی که همیشه در یادهاست

غلامرضا تختی فیلمی در سبک زندگی نامه و  ورزشی به کارگردانیبهرام توکلی، تهیه‌کنندگی سعید ملکان و محصول سال ۱۳۹۷ است.

این فیلم شامل سه فاز از زندگی غلامرضا تختی در مقطع کودکی ، نوجوانی ، بزرگسالی و مبازرات مسابقات کشتی و فوت وی می پردازد.

ه خ/ ص گ