۱۷ سال سریال‌سازی برای ماه رمضان

در این گزارش به نقد و بررسی پرطرفدارترین سریال‌های ماه مبارک رمضان می‌پردازیم. 

به گزارش آی‌فیلم، حاشیه‌های ۱۷ سال سریال‌سازی برای ماه رمضان به این شرح است:

محبوبیت سریال‌های رضا عطاران

سه اثر از مهم‌ترین سریال‌های ماه مبارک رمضان را رضا عطاران کارگردانی کرده است. سریال‌های «خانه به دوش»، «متهم گریخت» و «بزنگاه» از جمله آثار موفق عطاران هستند که باعث شهرت بیشتر این بازیگر سینما و تلویزیون شدند. در سال 1383 سریال طنز «خانه به دوش» به نویسندگی و کارگردانی رضا عطاران تجربه جدیدی در سریال‌سازی به شمار می‌رفت و سبک و لحن آن تا سال‌ها دستمایه‌ای برای تقلید سریال‌های دیگر هم شد. موفقیت «خانه به دوش» شبکه 3 را به این فکر انداخت که از فرمول‌های تولید آن برای ساخت سریالی جدید استفاده کنند و سریال  «متهم گریخت» را برای ماه رمضان سال 1384 ساختند. آخرین حضور رضا عطاران در قاب تلویزیون به حدود ۱۰ سال پیش باز‌می‌گردد. او بعد از سریال «بزنگاه» بود که دیگر در تلویزیون حاضر نشد. عطاران در مصاحبه‌ای در اسفندماه سال گذشته گفته بود: «بعد از «بزنگاه» پیشنهادهای خوب و اغواکننده‌ای هم مطرح بود، اما هیچ کدام را نپذیرفتم.» البته او هیچ‌گاه به صورت موردی در مورد اینکه چرا دیگر قصد ندارد در صدا وسیما سریال بسازد، چیزی نگفته است؛ ولی در بخش دیگری از این مصاحبه به روزهای موفق سریال بزنگاه اشاره کرده و گفته بود: «در زمان پخش سریال بزنگاه در یکی از روستاها مردم با مسجد هماهنگ کرده بودند که نماز جماعت بعد از اتمام سریال اقامه شود تا نمازگزاران با خیال راحت به مسجد بروند، اما این سال‌ها مردم حوصله سریال را ندارند و در یک بازه زمانی کوتاه یک چیز را می‌بینند و به اندازه یک سریال می‌خندند.»

سریال‌های ماورایی

تلویزیون در سال 83 سریال «کمکم کن» را پخش کرد. قصه چند نفر که در اثر حوادثی به کما رفته بودند اما دو نفر از آنها به هوش آمدند تا کارهای نادرست بقیه را جبران کنند. هیچ‌کس فکر نمی‌کرد این سریال قرار است برای سال‌ها بعد تبدیل به یک جریان سریال‌سازی شود. سال 84 سریالی به نام «او یک فرشته بود» در ایام ماه رمضان پخش شد که اولین سریال تلویزیونی‌ای بود که بعدها به عنوان سریال‌ ماورایی نام گرفت. وجه اشتراک چنین سریال‌هایی پرداخت تصویری شخصیت‌های خارج از دایره محسوسات مثل فرشته، شیطان یا زندگی پس از مرگ بود. ساخت چنین سریال‌هایی راه رفتن بر لبه تیغی بود که اگر سازندگانش از آن عبور می‌کردند می‌توانستند هم نظر مخاطبان را جلب کنند، هم نظر کارشناسان دینی را. در ساخت این شکل سریال‌ها، از این جهت  که اثر هنری به مجلس وعظ و خطابه تبدیل نشود و جذابیت داستانی خود را از دست ندهد، باید توجه می‌شد. از طرف دیگر هم باید پایبندی خود را به اصول و مبادی دینی حفظ می‌کرد. سال 85 سریال «آخرین گناه» به کارگردانی حسین سهیلی‌زاده در شب‌های ماه رمضان پخش شد؛ سریالی با موضوع چشم برزخی که البته با اقبال مخاطبان مواجه نشد.  سریال دیگری که به این شکل جدید روایت، برای ماه رمضان سال 86 ساخته شد «اغماء»  به کارگردانی سیروس مقدم بود که به حضور شیطان در ابعاد گوناگون زندگی یک پزشک می‌پرداخت. مقدم یک سال بعد سریال «روز حسرت» را برای پخش شبکه یک سیما برد تا برای بار دوم برزخ را به مخاطبان یادآوری کند. «ملکوت» به کارگردانی محمدرضا آهنج در رمضان 89 با موضوع برزخ و روابط بین دنیای باقی و دنیای فانی پخش شد و در سال 90 «سقوط یک فرشته» با موضوع شیطان، «سی‌امین روز» با موضوع برزخ و «پنج کیلومتر تا بهشت» با محوریت روح و دنیای برزخی به نمایش گذاشتند.

رسوایی کپی در تلویزیون

دوسال پشت سر هم، تلویزیون سراغ سریال‌های ماورایی نرفت تا دوباره در معرض انتقادات قرار نگیرد. اما ماه رمضان سال 93 بود که مجموعه «هفت سنگ» از شبکه سه پخش شد و حاشیه‌ای جدید برای تلویزیون رقم خورد. سریالی که گفته می‌شد جزء به جزء از یک مجموعه آمریکایی کپی‌برداری شده بود. زمان پخش این سریال شبکه‌های مجازی پر شد از نظراتی در مورد شباهت این مجموعه با سریال «خانواده مدرن» آمریکایی. کار به جایی رسید که در مجله تایم گزارشی در مورد شباهت این دو سریال منتشر و چنین نوشته شد: «احتمالا طرفداران سریال «خانواده مدرن» از شبکه ای‌بی‌سی آمریکا هرگز سریال «هفت‌سنگ» را در تلویزیون ندیده‌اند، اما با این حال این سریال در واقع توسط آنان دیده شده است. «هفت‌سنگ» یک بازتولید از سریال «خانواده مدرن» و بسیار به آن نزدیک است؛ تک‌تک صحنه‌های آن با همان لوکیشن و مسیر و با همان شوخی‌ها در یک سریال ایرانی تکرار شده است. یک کلیپ مقایسه‌ای از این دو سریال را که روی شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته شده، ببینید. شما در حال دو بار دیدن این سریال نیستید، شما در حال مشاهده این مساله هستید که وقتی قانون کپی‌رایت رعایت نمی‌شود چه اتفاقی رخ می‌دهد.» شورای نظارت صداوسیما نیز وارد میدان شد و کار مقایسه را انجام داد تا تکلیف را روشن کند. حتی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی هم وارد مکاتبه با صدا وسیما شد. سیدعلی طاهری، سخنگوی کمیسیون فرهنگی آن دوره مجلس شورای اسلامی گفت: «تا زمانی که کپی‌برداری این فیلم از شبکه آمریکایی اثبات نشود، نمی‌توان در خصوص آن اظهار نظر و نتیجه‌گیری کرد. هیچ‌گونه نتیجه‌گیری تا زمان منسجم شدن نتایج در خصوص شبیه‌سازی سریال «هفت سنگ» از سریال پخش شده در شبکه آمریکایی نمی‌توان کرد. »

میوه ممنوعه

«میوه ممنوعه» مجموعه‌ای تلویزیونی به کارگردانی حسن فتحی و محصول سال ۱۳۸۶ است.‌ این سریال برای پخش در ماه رمضان از شبکه دو ساخته شد. موسیقی متن این مجموعه تلویزیونی با آهنگسازی و با صدای احسان خواجه‌امیری بوده که با استقبال زیادی بین مخاطبان همراه شده است. این سریال به روایت ماجرای بازرگانی متدین به نام حاج یونس می‌پردازد که به اصول دینی اعتقاد دارد و اهل حلال و حرام است اما اتفاقاتی در زندگی‌اش می‌افتد که او را درگیر ماجراهایی می‌کند.‌ این مجموعه را شاید بتوان بنا به توصیف کارگردانش حسن فتحی راوی آدم‌های خاکستری دانست؛ آدم‌هایی که این بار در قلب یک داستان به محک آزمایش گذاشته می‌شوند تا درجه ایمان هر کدام برای خودشان رقم بخورد. «میوه ممنوعه» مجموعه‌ای تلویزیونی در سال 86 برای پخش در ماه رمضان از شبکه دو ساخته شد. فتحی در گفت‌وگویی که بعد از پخش سریال «میوه ممنوعه» با اهالی رسانه انجام داده بود به این مساله اشاره کرده بود که در این مجموعه به سراغ فضایی رفته که تا به حال به آن پرداخته نشده بود.‌ بنابراین فضا دارای مقتضیات خاصی است و باید با احتیاط به این فضا نزدیک می‌شدیم، نه به دلیل محافظه‌کاری، بلکه به دلیل اینکه حساسیت و سوء‌تفاهم به وجود نیاید.‌ وقتی به فضایی نزدیک می‌شوید که تا به حال کار نشده و احساس می‌کنید ضرورت هم دارد تا به این فضا پرداخته شود، سعی ‌کنید جوری نزدیک شوید که سوء‌تفاهم نشود، چرا‌که سوء‌تفاهم مخل ارتباط مخاطب با یک اثر می‌شود. این کارگردان همچنین اشاره کرده بود که اعتقاد دارم سریال «میوه ممنوعه» از مذهبی‌ترین سریال‌های بعد از انقلاب است. این تحلیل من به عنوان کارگردان این اثر است؛‌‌ بسیاری از مولفه‌های دینی، مذهبی و عرفانی به شکل ظریف در این سریال گنجانده شده است.

صاحبدلان

«صاحبدلان» سریالی به کارگردانی محمد‌حسین لطیفی است که در سال 85 در ایام ماه مبارک رمضان از شبکه یک سیما پخش شد. این سریال به روایت زندگی پیرمردی صحاف به نام سید‌خلیل صحاف‌زاده می‌پردازد که با ورود قرآنی برای صحافی به خانه‌اش خودش و نوه‌اش، دینا وارد ماجراهایی می‌شوند که از داستان پیامبران در قرآن الهام گرفته شده است. پیش‌تر در سال‌های گذشته، محمدحسین لطیفی، کارگردان «صاحبدلان» درباره این سریال گفته بود: «بیشتر گزینه‌های ابتدایی برای بازی در سریال به کار گرفته شدند و تعداد اندکی از آنها انتخاب اولیه ما نبودند.‌ به عقیده من، آنچه از نظر سطح کیفی بازیگری در مجموعه دیده می‌شود، توانایی بازیگران در ایفای مناسب نقش است. ما در این سریال با به‌کارگیری حمید ابراهیمی که سال‌ها کار تئاتر کرده، اما حضور در جلوی دوربین یک سریال آن هم در نقشی کلیدی را تجربه نکرده بود، به نوعی ریسک کرده‌ایم. ولی مساله اصلی این است که بازیگران از همه توان خود استفاده و نقش خود را بسیار خوب ایفا کرده‌اند.» لطیفی همچنین درباره حس بیشتر برخی قسمت‌های سریال نیز گفته بود: «وقتی کار سینمایی می‌سازیم در بحث کلاسیک و دوستانه می‌گوییم، یک فیلم باید چند سکانس خوب داشته باشد.‌ درباره مجموعه «صاحبدلان» هم معتقدم که درام قصه خیلی خوب شکل گرفت و آقای علیرضا طالب‌زاده زحمت زیادی برای فیلمنامه کشید، چرا که ما در این مجموعه هر شب با بمباران اتفاقاتی مواجه می‌شویم که درباره آن فکر نمی‌کردیم. اما اینکه حس هر قسمت کم یا زیاد می‌شد، باید بگویم هر قسمت باید حس متفاوتی را به بیننده منتقل می‌کرد.»

گمگشته

«گمگشته» سریالی به کارگردانی رامبد جوان است که در سال ۱۳۸۰ در ماه رمضان از شبکه سه سیما در معرض دید مخاطبان تلویزیونی قرار گرفت. با آنکه این سریال،‌ نخستین مجموعه مناسبتی نیست، اما یکی از مهم‌ترین و موفق‌ترین آنهاست که طبق نظرسنجی مرکز تحقیقات صدا‌و‌سیما هنوز هم به عنوان محبوب‌ترین سریال مناسبتی در میان مردم است. علاوه بر آن، ترانه تیتراژ این سریال با صدای مجید اخشابی موجب شهرت وی و تثبیتش در موسیقی پاپ، به‌ویژه موسیقی تیتراژی شد. سریال «گمگشته» با برخورداری از یک کشش داستانی قوی و مستحکم در زمره آثار خاطره‌انگیز دهه ۸۰ تلویزیون به شمار می‌رود؛ پخش این سریال در ماه مبارک رمضان، باعث شد شمار بیننده‌های آن به طرز قابل‌توجهی افزایش پیدا کند.

نردبام آسمان

نویسنده و کارگردان سریال مناسبتی «‌نردبام آسمان» نیز محمدحسین لطیفی بوده است. این مجموعه تلویزیونی هم در رمضان سال 88 از شبکه یک سیما پخش شد. «نردبام آسمان»، زندگی غیاث‌الدین جمشید کاشانی، ‌اخترشناس و ریاضیدان ایرانی را از زادروزش تا کشته‌شدنش بازگو می‌کند. زمانی که این سریال به عنوان کار دیگری از لطیفی کارگردان نام‌آشنای سینما و تلویزیون پخش شد، واکنش‌های زیادی نسبت به آن رخ داد؛ واکنش‌هایی که غالبا نشان‌دهنده نقد مثبت منتقدان بود و نشان می‌داد سریال توانسته نزد بینندگان تلویزیون موفق باشد. برخی از منتقدان بزرگ‌ترین نقاط قوت فیلمنامه را درآمیختن موثر متن در دیالوگ‌های علمی آن  عنوان کردند.

پشت کنکوری‌ها

«پشت کنکوری‌ها» یکی از سریال‌های طنز تلویزیون در سال‌های گذشته بوده است. این سریال که کارگردانی آن را پریسا بخت‌آور به عهده داشته است و اصغر فرهادی فیلمنامه‌اش را نوشته به ماجرای چند جوان- که همان‌طور که از نام سریال پیداست پشت کنکور مانده‌اند- اختصاص دارد. هر کدام از این جوانان به دلیل مشکلاتی که برای عبور از سد کنکور دارند درگیر ماجراهایی می‌شوند. این سریال هم در سال 81 در ماه رمضان از شبکه تهران روی آنتن رفت. رضا داود‌نژاد، سعید آقاخانی، برزو ارجمند، علی صادقی، سیما گرجستانی، سحر ولد‌بیگی، رضا بنفشه‌خواه، سارینا فرهادی و مریم امیرجلالی از بازیگران این سریال بوده‌اند.

جراحت

«جراحت» یکی از آثاری است که محمدمهدی عسگرپور کارگردانی آن را به عهده داشته است. این سریال در ایام ماه رمضان سال 89 از شبکه سه سیما پخش شد. «جراحت» به باور برخی از منتقدان، یک درام اجتماعی است و با وجود آنکه سعید نعمت‌ا... نویسندگی فیلمنامه آن را به عهده داشته ولی این سریال بعد از نمایش نتوانست نظرها را به خود جلب کند. قصه سریال «جراحت» اگرچه پرکشش و جذاب است و به مشکلات و درگیری‌های فرزندان و خانواده اشاره دارد، ولی برخی معتقدند که این سریال برای پخش در ماه رمضان مناسب نبود؛ چرا که این سریال به دلیل مضامینی که دارد تصاویری از خشونت، درگیری‌های کلامی و فیزیکی،‌ خودکشی و ....را دستمایه و محور  کار قرار خود داده است.

دردسرهای عظیم 2

«دردسرهای عظیم» عنوان مجموعه تلویزیونی در ۲۶ قسمت ۴۰ دقیقه‌ای بود که در تابستان ۱۳۹۳ از تلویزیون پخش شد. قصه‌ای که با اقبال مخاطبان همراه و همین امر باعث شد برزو نیک‌نژاد کارگردان این اثر، برای ساخت قسمت دوم آن برای ماه رمضان سال 94 دست به کار شود. داستان خیلی پیچیده نیست. قصه لطیف جوانی که رویای بازیگری را در سر می‌پروراند و ناخواسته درگیر ماجرای عجیبی می‌شود؛ قصه‌ای که شاید تکراری باشد ولی باعث شد بار دیگر بازی جواد عزتی دیده شود. نیک‌نژاد در مورد این سریال گفته بود: «صیانت و احترام به خانواده،  هدف اصلی ما در این سریال است. اگر خانواده حفظ شود همه چیز حفظ می‌شود.»

 ه خ / ص گ