نقد سریال 《برادرجان》

نقد سریال 《برادر جان》 را در این گزارش بخوانید.

به گزارش آی‌فیلم، سناریو یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت یک سریال تلویزیونی است که عموماً به آن توجهی نمی‌شود. به همین جهت اکثر مجموعه‌های تلویزیونی آثاری خنثی هستند که فقط هدف از تولیدشان پر کردن آنتن است. در میان این قبیل آثار استثنا هم وجود دارد و نمی‌توان آن را به کل تعمیم داد، اما در ماه رمضان وضعیت کمی متفاوت‌تر از دیگر ایام است، چون تلویزیون در این زمان مخاطبان بیشتری دارد. در این ماه عموم مردم بعد از افطار اوقات فراغت و استراحت خود را با تماشای آثار نمایشی سپری می‌کنند. به همین جهت این آثار زمان بهتری برای جذب مخاطب دارند.

با توجه به این موضوع، سریال برادر جان ، یکی از آثاری که در ماه رمضان امسال در حال پخش است، بررسی می‌شود. برای اینکه هر اثر نمایشی بهتر دیده شود باید یک مثلث درست در آن تشکیل شود که این مثلث طلایی فیلمنامه‌، کارگردان و تهیه‌کننده را دربرمی‌گیرد و این اتفاق در برادر جان رخ داده است. سعید نعمت‌الله، خالق این داستان، امروز یکی از بهترین‌هاست او می‌تواند هر فیلم‌نامه‌ای را به پرمخاطب‌ترین اثر تلویزیون بدل کند.

دلیل جذابیت آثار نعمت‌الله را در چند عامل می‌توان خلاصه کرد؛ اول اینکه عموماً این نویسنده از طبقه‌ای سخن می‌گوید که بخش عمده‌ای از مردم را تشکیل می‌دهد. در ضمن ادبیاتی که او در آثارش به کار می‌گیرد برای مخاطب جذابیت‌های نوستالژیک ایجاد می‌کند، همان گونه که دیالوگ‌های برخی آثار همچون مرحوم علی حاتمی برای مخاطبان دوست‌داشتنی و ماندگار است. «زیر هشت»، «رستگاران»، «مادرانه»، «زیر پای مادر» و... نمونه‌هایی روشن از آثار این نویسنده است. نکته دیگر اینکه در آثار نعمت‌الله درام بسیار قوی شکل می‌گیرد و عمده کاراکترها خوب پردازش می‌شوند. در فیلمنامه‌های او نقش منفی نه به ذات کاملاً سیاه است و نه نقش مثبت کاملاً سفید. برای مثال وقتی درباره چاووش در سریال برادر جان سخن می‌گوییم، رگه‌های مثبت بسیاری در او مشاهده می‌شود، حتی کاراکتر کریم بوستان با بازی علی نصیریان هم گره‌های خاص خود را دارد.

بحث دیگری که درباره فیلمنامه این اثر باید مطرح کرد نحوه پیام‌رسانی آن است. حق‌الناس محور این قصه است. این موضوع شاید در فیلم‌ها و سریال‌های بسیاری دست‌مایه قرار گرفته باشد، اما عمدتاً شکلی شعاری و کلیشه‌ای دارد، در حالی که در برادر جان این اتفاق رخ نمی‌دهد، زیرا فردی که حق دیگری را تضییع کرده است به‌‌ گونه‌ای برای خود توجیه دارد و سعی می‌کند گناهش را با نیکی به دیگران کمرنگ کند. این روش تا به حال کمتر در تلویزیون آزموده شده است.

بحث دیگر به کارگردانی و تهیه‌کنندگی این مجموعه مربوط است. محمدرضا آهنج، فیلمساز تلویزیونی است که با مجموعه موفق «سایه آفتاب» خود را به تماشاگران معرفی کرد. در آن سریال شاهد معرفی حامد بهداد نیز بودیم. این مجموعه با کیفیتی مطلوب آغاز شد و با افتی فاحش به پایان رسید. این فیلمساز البته سریال نسبتاً خوب «آسمان من» را هم کارگردانی کرده است، اما این مجموعه آنچنان که باید دیده نشد. برای همین برادر جان این ظرفیت را دارد که به منزله بهترین اثر این فیلمساز شناخته شود، به شرطی که همانند سریال سایه آفتاب با افت پایانی مواجه نشود. دکوپاژی که آهنج در برادر جان انجام داده، نشان از پختگی او دارد. در ضمن میزانسن‌ها هم به درستی انتخاب شده‌اند. نکته دیگری که به نظرم در بحث کارگردانی این اثر اهمیت دارد حرکت خوب دوربین است و قاب‌های انتخاب شده به زیبایی اثر می‌افزاید.

اما درباره محمدرضا شفیعی، تهیه‌کننده این اثر، باید گفت که او یکی از تهیه‌کنندگان خوب تلویزیون محسوب می‌شود که آثارش با تماشاگر ارتباط برقرار می‌کند. همچنین گرایش‌های دینی او همیشه در آثارش عینی است. «سر دلبران»، «کیمیا»، «تنهایی لیلا»، «مادرانه» و... مثال‌هایی از آثار موفق او در تلویزیون است. در ضمن این تهیه‌کننده در سینما هم آثار خوبی نظیر «زندگی خصوصی آقا و خانم میم»، «شعله‌ور»، «سر به مهر» را تولید کرده است که توجه به مضامین اخلاقی شاخصه هریک از این آثار است.

بازیگران برادر جان هم نمره خوبی دریافت می‌کنند. علی نصیریان، یکی از اسطوره‌های بازیگری، هنرنمایی چشم‌نوازی از خود ارائه داده است. در ضمن حضور حسام منظور، که بعد از درخشش در سریال «بانوی عمارت» مشهور شد، به این کار جذابیتی خاص داده است، به ویژه به واسطه گریم خوبی که با نقشش به شدت همخوان است. البته این بازیگر توانایی فنی خود را در تئاتر نیز نشان داده و در جشنواره‌های داخلی و خارجی نیز جوایزی کسب کرده است. برای همین توقع چنین بازی‌ای از او دور از انتظار نیست و البته هنرنمایی کامران تفتی در نقش «حنیف» نیز جالب توجه است. البته او پیشتر نیز چنین نقش‌هایی را بازی کرده است، اما در این تیپ شاهد بهترین اتفاق برای تفتی هستیم.

موسیقی این سریال هم از جذابیت‌های ویژه آن است. در آثاری که سعید نعمت‌الله به عنوان نویسنده حضور دارد، همیشه موسیقی یکی از ابزار‌های تأثیرگذار است، زیرا جنس قصه او موسیقی خوبی هم می‌طلبد. همچنین تیتراژ ابتدایی این سریال را تاکنون در هیچ اثر دیگری مشاهده نکرده‌ایم. در حقیقت در ابتدای هر قسمت بیننده شاهد قصه سه دوست است که جنس روایت را برایش عیان می‌کند.
در مجموع برادر جان تا اینجا شروعی خوب دارد، اما اینکه آیا این امر تداوم خواهد داشت، اتفاقی است که باید در ادامه شاهدش باشیم و امیدواریم این سریال دچار شتاب‌زدگی در آثار مناسبتی نشود، زیرا گروه همچنان مشغول فیلم‌برداری قسمت‌های پایانی است و همین امر ممکن است از کیفیت اثر بکاهد.

ه خ/ص گ