«بدون شرح» 17 سال پس از تولید

مجموعه طنز «بدون شرح» که این‌روزها روی آنتن شبکه آی‌فیلم رفته، از تولیدات رسانه ملی در سال 1381 است. این سریال با توجه به نیازمندی‌ها و شرایط اجتماعی آن سال‌ها ساخته شده است. امروز که چیزی در حدود 17 سال از تولید و پخش این مجموعه می‌گذرد، بهتر می‌توان به این سریال و ویژگی‌های آن پرداخت.

در دنیای رسانه، بخش قابل توجهی از تولیدات تلویزیونی به صورتی ساخته می‌شوند که پاسخگوی نیازهای مصرفی و روز جامعه هدف خود باشند. بر این اساس طبیعتاً اهمیت و اعتبار بخشی از سریال‌های تلویزیونی پس از گذشت سال‌ها نزد مخاطبان کاهش می‌یابد. این مساله البته برای آن دسته از مجموعه‌های تلویزیونی که قصه‌شان به زمان موقوف نیست (مجموعه‌هایی نظیر «افسانه سلطان و شبان»، «روزی روزگاری»، سریال‌های تاریخی مثل «سربداران»، «کیف انگلیسی» و ...) مصداق ندارد.

مجموعه «بدون شرح» از جمله سریال‌هایی است که با توجه به شرایط زمانه خود ساخته شده است. در زمان تولید «بدون شرح»، موضوع مطبوعات بستر مناسبی به حساب می‌آمد تا هم باعث تغییر ذائقه مضمونی مخاطب برنامه‌های طنز روتین شود و هم به علت ملموس بودنش نزد مردم، در دل و ذهن‌شان بنشیند و بتوانند به خوبی با آن ارتباط برقرار سازند.

احمد طالبی‌نژاد در یادداشتی بر این مجموعه در همین رابطه چنین نوشته بود: «موفقیت مجموعه بدون شرح به خاطر پرتاب واژه‌های لمپنی و سخیف و اداهای ابلهانه نیست». این نکته موید آن است که طنز جاری در این سریال، از جنس لودگی‌های متداول نبود و شخصیت‌پردازی و موقعیت‌سنجی که در یک محفل مطبوعاتی می‌توانست وجوهی شیرین را در بر گیرد، فاکتورهای اصلی مولفان مجموعه را تشکیل می‌داد.

بدون شک یکی از محوری‌ترین دلایل موفقیت سریال بدون شرح بازیگران آن هستند. در این مجموعه، حضور همه بازیگران شیرین و به شدت تماشایی بود، ولی در این بین "امیر جعفری" و "فتحعلی اویسی" بسیار درخشیدند. اویسی که اصلا با بدون شرح مسیری جدید را در کارنامه هنری‌اش گشود. در واقع هیچ کس گمان نمی‌کرد بمب خنده تلویزیون در سال 1381 فتحعلی اویسی باشد، چرا که پیشینه او در بازیگری و نقش‌هایی که به او سپرده می‌شد دارای شمایلی به شدت منفی و زمخت و پرخشونت بود.

رهبر زمخت مجرمان تبعیدی در «ناخدا خورشید»، تروریست صهیونیست در «سرب» و دله‌دزد مست و لایعقل در «بانو» از جمله مشهورترین این نقش‌های خاص است که به اویسی پشت سبیل‌های پرپشت و سر بی‌مویش کاراکتری خاص بخشیده بود. اما بدون شرح همه‌چیز را عوض کرد و گریم جدید اویسی (چهره بی‌سبیل با کلاه گیس) تنها نمود این تغییرات نبود، بلکه نقش پیرمرد مهربان اما در عین حال غرغرو، موقعیت جدیدی بود که در آن اویسی توانست استعداد فراوانی را در قالبش به نمایش بگذارد. کار اویسی در این سریال دشوارتر از بقیه به نظر می‌رسید چرا که نقشش به عنوان سردبیر و صاحب امتیاز نشریه محوری‌تر از بقیه به حساب می‌آمد، ولی با این حال او توانست هم یک شخصیت ماندگار از این نقش ارائه دهد و هم وجوه ریز و جزئی و ظریفی را از قالب بسیاری از مدیران در فرهنگ جاری ما استخراج کند و به نمایش بگذارد.

اگرچه بعدها اویسی با حضور فراوان خود در مجموعه‌های طنز و فیلم‌های سینمایی کمدی نه‌چندان قابل اعتنا و تکرار مکرر پاره‌ای از تمهیدات آشنای مختص این کاراکتر، تا حد زیادی ماجرا را لوث کرد ولی نمی‌توان منکر شد که پرسوناژ «آقای کاووسی» از جمله به یادماندنی‌ترین نمودهای شخصیتی طنز در تلویزیون ماست که بیش از هر چیز قوامش را مدیون بازی بسیار خوب اویسی است. تا جایی که می‌توان گفت «بدون شرح» اصلا بدون تصور اویسی و شخصیت کاووسی‌اش، شرحی نخواهد داشت.

بیشتر بخوانید ...

من پیر شدم؟ بابات پیر شده

بازی امیر جعفری در سریال درپیت

خنداندن مردم سخت شده است

/ س م